อยากจัดสวนหน้าบ้านให้เป็น สวนสไตล์ญี่ปุ่น ต้องมีอะไรบ้าง

อีกหนึ่งรูปแบบการจัดสวนหน้าบ้านแบบคลาสสิกที่ได้รับความนิยมต่อเนื่องมายาวนาน นั่นคือการจัดสวนสไตล์ญี่ปุ่น โดยเฉพาะจุดเด่นในเรื่องของความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว เป็นรูปแบบจัดสวนที่มีสตอรี่เรื่องราว มีเสน่ห์ กลิ่นอายของความเป็นญี่ปุ่นพื้นบ้านที่คนไทยชอบ ทำให้การจัดสวนสไตล์นี้ยังคงนิยมและมีการไปประยุกต์ใช้ร่วมกับการทำจัดสวนสไตล์ต่าง ๆ ได้อย่างลงตัว และที่สำคัญเลยคือมันเป็นการจัดสวนหน้าบ้านที่คนที่อยากเริ่มต้นก็สามารถทำได้ แม้งบประมาณจะไม่สูงก็ตาม บทความนี้ทีมงาน tantawanlandscape.com เลยอยากมาสรุปหลักคิดสำคัญ ๆ และองค์ประกอบที่ต้องมี หากใครอยากลองจัดสวนสไตล์ญี่ปุ่นนี้แล้วไม่รู้จะเริ่มอย่างไร ต้องตกแต่งอะไรไปบ้างถึงจะเป็นสวนญี่ปุ่น วันนี้เราจะไปไล่เรียงกันค่ะ

สวนหินญี่ปุ่น

ความหมายและสตอรี่ที่แฝงมากับสวนญี่ปุ่น

อย่างที่เราเกริ่นในช่วงต้น ว่าสวนญี่ปุ่นนั้น มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวและแฝงไปด้วยปรัชญาลุ่มลึก โดยเฉพาะแนวคิดที่ให้เราเคารพความไม่สมบูรณ์แบบของชีวิต ซึ่งเป็นเรื่องและวัฏจักรของธรรมชาติหรือที่เรียกว่า วาบิ-ซาบิ 侘寂 (Wabi-Sabi) ที่ในภาษาญี่ปุ่นแปลว่า ความไม่สมบูรณ์แบบ และ ความไม่ยั่งยืน ซึ่งหลักคิดดังกล่าวเป็นคำสอนของพระเซน ซึ่งหมายถึง ทุกสรรพสิ่งสิ่งล้วนย่อมเสื่อมสลายไปตามกาลเวลา  โดยสวนญี่ปุ่นนั้นเดิมเกิดจากอิทธิพลการจัดสวนจากประเทศจีนที่ได้รับอิทธิพลของศาสนาพุทธ ที่ต้องการสร้างพื้นที่หรือแวดล้อมที่มีความเงียบสงบขึ้นมาเพื่อให้ผู้ปฏิบัติธรรมได้ปลีกตัวทำสมาธิให้เกิดปัญญา จากความเงียบสงบในธรรมชาติ

เมื่อญี่ปุ่นรับแนวคิดนี้มาจึงปรับใช้ให้เข้ากับประเพณีท้องถิ่น เช่น การชงชา ผนวกกับความเชื่อเรื่องจิตวิญญาณ จากศาสนาชินโต และลัทธิเซน ที่เน้นเรื่องของการอยู่ร่วมกับธรรมชาติ ทำให้สวนญี่ปุ่นต่อมาจะประยุกต์กับ ต้นไม้ น้ำ ก้อนหิน ภูเขา น้ำตก ซึ่งถือเป็นตัวแทนของสิ่งที่อยู่ในธรรมชาติ มาใช้ในมุมของศิลปะ ในการจัดสวนสไตล์ญี่ปุ่น จากเริ่มต้นที่สร้างในวัด จนได้รับความนิยมจัดกันตามบ้านเรือนทั่วไปด้วย

สวนหินญี่ปุ่น

สวนญี่ปุ่นมีกี่แบบ อะไรบ้าง?

แม้ว่าคอนเซปต์จะเป็นการใช้วัสดุที่เป็นตัวแทนของสิ่งที่อยู่ในธรรมชาติ แต่ญี่ปุ่นก็เจอปัญหาเรื่องพื้นที่ที่จำกัด จึงต้องปรับและประยุกต์มาเป็นจัดสวนญี่ปุ่นในพื้นที่เล็ก ๆ รอบ ๆ สวนมากกว่า แต่ก็ปรับให้เข้ากับประเพณีเดิมของคนญี่ปุ่น อาทิ พิธีชงชา ซึ่งเป็นพิธีกรรมที่ต้องการความเงียบสงบและสมาธิสูง โดยรูปแบบของสวนญี่ปุ่น หลัก ๆ มีดังนี้

Tsukiyama (สวนเนินเขา) 
เป็นสวนลอกเลียนแบบลักษณะของธรรมชาติมาไว้ในที่จำกัด  เช่นการสร้างตัวแทนของภูเขาไฟฟูจิ และความเขียวขจีโดยรอบ อย่างภูเขา เนินดิน ทะเลหรือลำธาร การจัดสวนแบบสวนเนินเขาจึงให้มิติทางประสาทสัมผัสได้หลากหลายกว่าแบบอื่นๆ เหมาะที่จะนำมาประยุกต์ใช้จัดสวนญี่ปุ่นในเมืองไทยได้ เพราะมีความยืดหยุ่นและสามารถดัดแปลงทั้งในเรื่องการจัดหาต้นไม้หรือองค์ประกอบอื่นๆมาใช้ให้ได้รูปแบบที่ใกล้เคียงกันได้ 

สวนหินญี่ปุ่น
cr.pinterest

Karesansui (สวนเซน)

สวนเซนเป็นที่รู้จักกันว่าเป็น ‘สวนแห้ง’ หรือ ‘สวนหิน  มีแนวคิดในการยึดมั่นซึ่งสงบสันโดษ เป็นสวนแบบจินตนาการ หรือการสมมุติ ที่แฝงไว้ด้วยปรัชญาเชิงนามธรรม จึงเน้นความเรียบง่าย สงบ มากกว่าแบบอื่น เน้นการตีความจากสิ่งที่มองเห็นและสัมผัส มีลักษณะภูมิทัศน์แบบแห้งที่ต่างออกไปจากสวนตามประเพณี  จะไม่เลือกใช้ของที่เป็นธาตุน้ำใดๆ จะเลือกใช้พืชพันธุ์สีเขียวให้น้อยที่สุด  เหมาะกับบริเวณที่มีพื้นที่จำกัด เพราะไม่นิยมปลูกต้นไม้มากหลายต้น  อาจจะมีตะไคร่น้ำหรือพืชขนาดเล็ก โดยสีเขียวของพืชพันธุ์อาจจะถูกจัดให้บดบังไว้ด้วยหิน โดยใช้แนวทางการลดทอนรายละเอียดต่างๆ จนเหลือแต่แก่นแท้ของสวนนั้น

มีการใช้ก้อนหินเป็นตัวแทนของภูเขา มีทรายและ กรวดเป็นสัญลักษณ์ของแม่น้ำ  จะมีการปูกรวดหรือทราย โดยใช้หิน กรวด ทรายสีขาว และสีดำ  ซึ่งหินหรือทรายอาจถูกกวาดเป็นลวดลายให้เป็นสัญลักษณ์ของทะเล,มหาสมุทร, แม่น้ำ หรือทะเลสาบ จะกวาดให้มองเห็นเป็นภาพลวงตาของคลื่นระลอกน้ำ เป็นเส้นกระแสน้ำที่ลื่นไหล  ซึ่งการที่จะกวาดเส้นให้ได้ลวดลายสมบูรณ์แบบนั้นก็ไม่ใช่เรื่องง่ายๆ  จึงถือเป็นหนึ่งในการฝึกตนและการฝึกสมาธิ ตามหลักการของพุทธศาสนานิกายเซนนั้นไปด้วยนั่นเอง

Chaniwa (สวนน้ำชา)
เอกลักษณ์โดดเด่นอีกสิ่งหนึ่งของสวนญี่ปุ่น นั้นก็คือ สวนน้ำชา ในประเทศญี่ปุ่นจะมีการแยกห้องชงชาออกจากตัวบ้านมาอยู่ติดกับสวนน้ำชา รูปแบบของสวนน้ำชาจะมีความถ่อมตัว มีความเรียบง่าย และเป็นธรรมชาติ  โดยนำลักษณะเด่นของสวนภูเขาและสวนเซนมาจัดให้ผสมผสานกัน มีทั้งต้นไม้ใหญ่และสวนพื้นหิน ในสวนน้ำชาจะมีรั้วด้านนอกเพื่อแสดงขอบเขต  มีทางเดินเข้าสู่เรือนน้ำชาที่จะปูด้วยหินสกัดแบนหรือเขียงไม้ วางห่างกันให้พอดีกับช่วงก้าวเดิน เป็นการป้องกันไม่ให้เหยียบต้นหญ้าอันบอบบางของสวน ผู้ที่เข้าจะต้องมีสติและมีสมาธิอย่างเต็มเปี่ยม เพื่อเตรียมตัวและจิตใจเข้าสู่พิธีการชงชาที่แสนสงบ

การคำนึงถึงความสอดคล้อง สัมพันธ์ระหว่างที่ว่าง ช่วงเวลา และมิติในการมองเห็น นับเป็นเสน่ห์อันโดดเด่นของสวนแบบญี่ปุ่นเลยก็ว่าได้ การค่อยๆเปิดเผยการรับรู้ในส่วนต่างๆในสวน ค่อยๆแสดงให้เห็นการเปลี่ยนแปลงของที่ว่างที่แตกต่างกันไปในแต่ละมุมมอง สวนญี่ปุ่นจะเกิดปฏิสัมพันธ์กับแทบทุกประสาทสัมผัสของมนุษย์ โดยสื่อผ่าน สี รูปทรง เส้นสาย ผิวสัมผัสของหิน ทราย ก้อนกรวด ไปจนถึงกลิ่นสัมผัสต้นสนและเกสรดอกไม้อันอ่อนละมุน

5 องค์ประกอบหลักที่ต้องมีของสวนหินญี่ปุ่น

สวนหินญี่ปุ่น เป็นการจัดสวนที่ได้รับอิทธิพลมาจากเซน เน้นแนวคิดทางนามธรรม จำลองความงามของธรรมชาติ เคารพและแสดงถึงแก่นแท้ของธรรมชาติ จึงทำให้สวนกินญี่ปุ่นมีความเรียบง่าย สบายตา และมีองค์ประกอบหลัก ๆ ที่เป็นจุดเด่นของสวนหินญี่ปุ่น ดังนี้

น้ำ

น้ำ คือหัวใจหลักของสวนหินญี่ปุ่น ทั้งลำธาร น้ำตก น้ำพุ หรือบ่อน้ำ โดยการจัดสวนญี่ปุ่นสำหรับบ้านที่มีพื้นที่มากพอสมควร ก็สามารถจัดสวนหินญี่ปุ่นโดยให้มีลำธารคดเคี้ยว มีความต่างระดับ ทำให้มองเห็นน้ำที่ไหลลงก้อนหินไปตามทาง เหมือนลำธารน้ำตามธรรมชาติ ทำให้สวนหินญี่ปุ่นดูมีชีวิตชีวา มีความเคลื่อนไหวนั่นเอง

หิน กรวด ทราย

หิน คือตัวแทนของภูเขา แสดงถึงพลังและความแข็งแกร่ง โดยนิยมใช้หินที่มีรูปทรงจากธรรมชาติ ไม่ผ่านการแกะสลักใด ๆ สำหรับหินก้อนใหญ่จะนำมาตกแต่งสวน ส่วนหินก้อนเล็กหรือหินกรวดจะตกแต่งบริเวณลำธาร หรือจำลองลำธารแทนน้ำ โดยมีการวาดลวดลายแทนคลื่นน้ำหรือลายวงกระเพื่อมของน้ำ

ตะเกียงหิน

ตะเกียงหิน ได้รับอิทธิพลมาจากศาสนาชินโต มีไว้เพื่อบูชาและส่งวิญญาณบรรพบุรุษ โดยส่วนประกอบของตะเกียงหิน ประกอบไปด้วย 3 ส่วน ได้แก่ สวรรค์ ส่วนบนสุดของตะเกียง มนุษย์ ส่วนแกนกลางของตะเกียง และพิภพ ส่วนฐานล่างของตะเกียง

ทางเดินและสะพาน

อีกหนึ่งเอกลักษณ์ของสวนหินญี่ปุ่น คือ ทางเดินที่ปูด้วยแผ่นหินขนาดใหญ่และก้อนหินกรวด โดยวางเส้นทางทอดยาวและคดเคี้ยวเรียบไปตามลำธาร และยังเป็นเส้นนำสายตาเพื่อให้เห็นธรรมชาติภายในสวนหินญี่ปุ่นอีกด้วย นอกจากนี้อีกหนึ่งเอกลักษณ์ที่เรามักพบเห็นได้บ่อยในสวนหินญี่ปุ่น คือ สะพานไม้ หรือสะพานหิน เพื่อใช้สำหรับเดินข้ามลำธาร

5.รั้วไม้ไผ่

รั้วไม้ไผ่ นิยมใช้เป็นรั้วภายในสวนหินญี่ปุ่น โดยอาจทำเป็นประตูเล็ก ๆ เพื่อเป็นทางเข้าออก และไว้สำหรับประดับสวนหินญี่ปุ่นอีกด้วย

รั้วไม้ไผ่ผ่าครึ่งเรียงเว้นช่อง สไตล์ญี่ปุ่น ใช้สำหรับตกแต่งสวน ราคาถูก แข็งแรงทนทาน

รวมพันธุ์ไม้ที่นิยมปลูกในสวนหินญี่ปุ่น 

นอกจากองค์ประกอบสำคัญในการจัดสวนหินญี่ปุ่นแล้ว การเลือกต้นไม้ดอกไม้ สำหรับจัดสวนหินญี่ปุ่น ส่วนใหญ่จะเลือกรูปทรงที่มีกิ่งก้าน พุ่มใบที่สวยงาม โดยประกอบไปด้วยไม้ยืนต้น ไม้พุ่ม และไม้คลุมดิน โดยพันธุ์ไม้ที่พบเห็นเป็นหลักในสวนหินญี่ปุ่น ยกตัวอย่างเช่น

บอนไซ

เมื่อพูดถึงสวนญี่ปุ่นแล้ว พรรณไม้ที่หลายคนมักจะนึกถึงเลย คือ บอนไซ โดยบอนไซเป็นไม้กระถางที่มีต้นกำเนิดจากประเทศญี่ปุ่น มีให้เลือกหลากหลายขนาด โดยการจัดบอนไซในสวนสไตล์ญี่ปุ่นส่วนใหญ่ มักตัดแต่งให้เป็นรูปร่างสวยงาม เป็นอีกหนึ่งต้นไม้ชนิดสำคัญที่ต้องให้ความใส่ใจดูแลเป็นอย่างดี

สน

สน เป็นไม้ยืนต้นชนิดหนึ่งที่นิยมใช้ในสวนสไตล์ญี่ปุ่น เพราะมีสีเขียวชอุ่มแสดงถึงความอุดมสมบูรณ์ อีกทั้งยังใช้ปลูกเป็นรั้วได้ โดยพืชตระกูลสนที่นิยมใช้ในสวนญี่ปุ่น เช่น สนดินสอ สนไต้หวัน สนมังกร

ต้นหลิว

เป็นไม้ต้นผลัดใบที่มีกิ่งยาวและห้อยลง กิ่งอ่อนมีขนเล็กน้อย ลักษณะใบรูปหอกปลายยาวแหลม ถือเป็นต้นไม้มงคลด้วย

ต้นไผ่ 

ต้นไผ่นอกจากจะนิยมนำมาทำเป็นรั้วแล้ว ยังนิยมนำต้นไผ่ปลูกเป็นฉากหลังภายในสวนหินญี่ปุ่น ปลูกริมรั้ว และยังเป็นต้นไม้มงคลเช่นกัน

เฟิร์น

เฟิร์น จะนิยมปลูกในสวนหินญี่ปุ่นสำหรับเป็นพืชคลุมดิน บริเวณใกล้ลำธาร หรือตามซอกหิน

มอส

มอส เป็นอีกหนึ่งพืชคลุมดินที่ช่วยเพิ่มความชุ่มชื้นและความร่มรื่นภายในสวน โดยนิยมปลูกมอสตามทางเดินภายในสวนหินญี่ปุ่น หรือปลูกไว้ตามเนินหรือโขดหิน ช่วยเพิ่มความสวยงาม สดชื่น และยังเป็นสัญลักษณ์ของความอุดมสมบูรณ์อีกด้วย แต่ทั้งนี้ก็ควรระมัดระวัง เพราะอาจจะทำให้พื้นทางเดินเกิดตะไคร่ และทำให้เดินแล้วลื่นได้

ไม้ดอกต่าง ๆ 

เนื่องจากสวนญี่ปุ่นนิยมใช้ไม้ยืนต้น ไม้พุ่ม และพืชคลุมดิน ซึ่งมีสีเขียวเป็นหลัก ไม้ดอกจึงเป็นเพียงของตกแต่งเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่ช่วยเพิ่มสีสันให้กับพื้นที่ภายในสวน โดยไม้ดอกที่นิยมใช้ เช่น ดอกท้อ กุหลาบพันปี ไฮเดนเยีย เป็นต้น

การคำนึงถึงความสอดคล้อง สัมพันธ์ระหว่างที่ว่าง ช่วงเวลา และมิติในการมองเห็น นับเป็นเสน่ห์อันโดดเด่นของสวนแบบญี่ปุ่นเลยก็ว่าได้ การค่อยๆเปิดเผยการรับรู้ในส่วนต่างๆในสวน ค่อยๆแสดงให้เห็นการเปลี่ยนแปลงของที่ว่างที่แตกต่างกันไปในแต่ละมุมมอง สวนญี่ปุ่นจะเกิดปฏิสัมพันธ์กับแทบทุกประสาทสัมผัสของมนุษย์ โดยสื่อผ่าน สี รูปทรง เส้นสาย ผิวสัมผัสของหิน ทราย ก้อนกรวด ไปจนถึงกลิ่นสัมผัสต้นสนและเกสรดอกไม้อันอ่อนละมุน

การจัดสวนหินญี่ปุ่นสามารถจัดได้ทั้งในบ้านที่มีพื้นที่กว้างและบ้านที่มีพื้นที่จำกัด อาจจะเลือกจัดสวนมุมใดมุมหนึ่งของหน้าบ้าน ข้างบ้าน หรือหลังบ้าน ตามความเหมาะสมของพื้นที่บ้านและความชอบของแต่ละคน โดยนำความรู้เรื่องการจัดสวนหินญี่ปุ่นที่เราได้แนะนำไปในวันนี้ลองเอาปรับใช้ที่บ้านของคุณดูนะคะ

อ้างอิง :

http://boards.weddingbee.com/topic/japanese-garden-fusion/

http://www.thousandwonders.net/Portland+Japanese+Garden

ภาพ : Pinterest